Θέλετε να θηλάσετε επιτυχώς; Μάθετε να χρησιμοποιείτε τα χέρια σας!
Η ξεχασμένη τέχνη του θηλασμού
O θηλασμός δεν είναι αυτόματη διαδικασία, αλλά τέχνη που μαθαίνεται. Υπακούει στον νόμο ζήτησης και προσφοράς, έτσι που όσο περισσότερη και πιο αποτελεσματική είναι η διέγερση του μαστού, τόσο περισσότερο γάλα θα παράγεται. Για να εγκαταστήσουν μια καλή παραγωγή γάλακτος για αποκλειστικό θηλασμό του βρέφους τους από την αρχή, ΟΛΕΣ οι μητέρες πρέπει να μάθουν βασικές δεξιότητες, πέρα από την σωστή τοποθέτηση του παιδιού στο στήθος και σύλληψη του μαστού, για το πώς να χρησιμοποιούν τα χέρια τους για να βγάζουν το γάλα τους και να ερεθίζουν την παραγωγή τους.
Το ιδανικό είναι οι τεχνικές χρήσης των χεριών στο στήθος να μαθαίνονται ήδη από την εγκυμοσύνη, αλλά και αν αυτό δεν γίνει, είναι σημαντικό οι λεχώνες να μάθουν τις δεξιότητες μάλαξης του στήθους τους και μετά την γέννηση, ακόμα και μετά την ύπαρξη προβλημάτων στον θηλασμό, συχνά και ως μέτρο αντιμετώπισης αυτών των προβλημάτων (ανήσυχο βρέφος, μικρή πρόσληψη βάρους κλπ).
Σημαντικό κομμάτι της απώλειας της κουλτούρας του θηλασμού κατά τις τελευταίες δεκαετίες, από γυναίκα σε γυναίκα και από γενιά και γενιά, είναι και μια σειρά προκαταλήψεων σχετικά με την χρήση των χεριών πάνω στο στήθος της λεχώνας. Οι περισσότερες μητέρες δεν γνωρίζουν και δεν κατανοούν ότι, για να έχουν γάλα για το βρέφος τους, πρέπει να βοηθήσουν συστηματικά το στήθος τους. Οι μαλάξεις στο στήθος αυξάνουν την έκκριση ωκυτοκίνης, ορμόνης που είναι υπεύθυνη για την έκθλιψη του γάλακτος, συμβάλλουν στο να μαλακώνει το στήθος καλύτερα και να «αδειάζει», με συνέπεια ισχυρό μήνυμα για να αυξηθεί η παραγωγή γάλακτος. Οι περισσότερες μητέρες ως συνέπεια της κουλτούρας του μπιμπερό νομίζουν ότι αρκεί απλά το μωρό να έχει το στόμα το στήθος – συχνά χωρίς σωστή τοποθέτηση – και έπειτα το γάλα αυτόματα θα πάει στο μωρό κοιτώντας απλά το ρολόι ή μετρώντας λεπτά της ώρας που το μωρό είναι στο στήθος. Φυσικά δεν είναι έτσι, αυτό που πρέπει να κοιτούν δεν είναι το ρολόι αλλά την τεχνική τους, πως μπαίνει το μωρό στο μαστό, πως καταπίνει, και να βοηθούν την απομάκρυνση γάλακτος προς το στόμα του μωρού, τουλάχιστον στην αρχή κατά την φάση εγκατάστασης του θηλασμού, με μαλάξεις με το ελεύθερό τους χέρι. Επιπλέον, η με σωστή τεχνική ρυθμική πίεση του μαστού έχει ως αποτέλεσμα να απομακρύνεται πιο εύκολα το λιπαρό γάλα, με αποτέλεσμα το μωρό να λαμβάνει από την μητέρα του λιπαρό, θρεπτικό γάλα.
Πολλές νέες μητέρες «φοβούνται» να πιάσουν το στήθος τους. Το να συνηθίσει μια μητέρα να ψηλαφά τακτικά το στήθος της δεν είναι μόνο απαραίτητο κομμάτι της γαλουχίας, αλλά και πρακτική πρόληψης του καρκίνου του μαστού. Όλες οι γυναίκες θα πρέπει να εξοικειωθούν από νεαρή ηλικία με αυτό. Υπάρχει και υποσυνείδητα συχνά η δοξασία ότι η ψηλάφηση, η μάλαξη κατά τον θηλασμό θα «χαλάσει» αισθητικά το στήθος. Κάτι τέτοιο δεν στέκει επιστημονικά: ούτε ο θηλασμός ούτε οι μαλάξεις κατά την γαλουχία έχουν οποιαδήποτε άμεση ή απώτερη αρνητική επίπτωση στο αισθητικό κομμάτι του στήθους μιας γυναίκας. Αντίθετα, ο απότομος απογαλακτισμός είναι εκείνος που μπορεί να οδηγήσει σε αισθητικά προβλήματα.
Τα θήλαστρα – αντλίες θηλασμού – έχουν βοηθήσει πολλές μητέρες να εγκαταστήσουν ή να διατηρήσουν την γαλουχία τους. Ωστόσο, συχνά δεν αρκούν – πρόκειται για «ψυχρά» μηχανήματα που σε αρκετές μητέρες δεν λειτουργούν από μόνα τους ή και μπλοκάρουν την λεχώνα. Παρότι μητέρες και επαγγελματίες υγείας χρησιμοποιούν θήλαστρα για να βγάζουν το γάλα, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι η άντληση με το χέρι μπορεί να λειτουργήσει εξίσου καλά, και με λιγότερο κόστος – και λειτουργεί ακόμα καλύτερα πολλές φορές από τα θήλαστρα κατά τις πρώτες 3 ημέρες μετά την γέννηση για απομάκρυνση του πρωτογάλακτος (γαλακτοποίηση 1).
Οι μαλάξεις στο στήθος μπορούν να γίνουν σε τρεις περιστάσεις:
1. Απλή άντληση με το χέρι (HAND EXPRESSING)
2. Μαλάξεις την ώρα του θηλασμού (HANDS ON BREASTFEEDING)
3. Μαλάξεις την ώρα της άντλησης με θήλαστρο (HANDS ON PUMPING)
Και στις τρεις περιπτώσεις υπάρχει πολύς χώρος να βοηθήσει και ο μπαμπάς, με δυο εξτρά χέρια!
Κρίνω τις παρακάτω πληροφορίες εντελώς απαραίτητες για κάθε έγκυο που επιθυμεί να θηλάσει και για κάθε λεχώνα που προσπαθεί να θηλάσει ή θηλάζει αποκλειστικά.
HAND EXPRESSING (Άντληση με το χέρι)
Η άντληση με το χέρι μπορεί να βοηθήσει ή και να αποδειχθεί σωτήρια σε πολλές περιπτώσεις:
1. Μπορεί να είναι χρήσιμο η λεχώνα να αντλήσει με το χέρι κατά τις πρώτες 3 ημέρες μετά την γέννηση, γιατί η ποσότητα γάλακτος που απομακρύνεται αυτήν την περίοδο επηρεάζει σημαντικά τι θα συμβεί αργότερα, την παραγωγή γάλακτος εβδομάδες και μήνες αργότερα. Άντληση με το χέρι τώρα μπορεί να δώσει ώθηση σε καλή μακροχρόνια παραγωγή γάλακτος. Η χρήση του ελεύθερου χεριού από την μητέρα μπορεί να γίνει:
a. «Προληπτικά», μετά από κάθε θηλασμό του παιδιού. Όσο περισσότερο γάλα απομακρύνεται, τόσο περισσότερο θα παραχθεί αργότερα. Θα πρέπει να γίνεται συστηματικά, τουλάχιστον 6 φορές το 24ωρο από την πρώτη μέρα της γέννησης.
b. Σε περίπτωση που το νεογέννητο, πέραν του άμεσου θηλασμού, χρειάζεται να πάρει έξτρα συμπλήρωμα μητρικού γάλακτος, σε σύριγγα ή σε ποτηράκι.
c. Εάν το μωρό ή η μητέρα για ιατρικούς λόγους δεν μπορούν να κάνουν άμεσο θηλασμό τουλάχιστον 8 φορές το 24ωρο από την πρώτη ημέρα, οπότε η άντληση με το χέρι συνδυάζεται με άντληση με θήλαστρο.
2. Η άντληση με το χέρι μπορεί να είναι σωτήρια κατά την φάση του σπαργώματος του στήθους, στις 3 με 4 μέρες μετά τον τοκετό, όταν «κατεβαίνει» το πολύ γάλα. Οι μαστοί μπορεί να είναι διογκωμένοι και σκληροί, και η απομάκρυνση με το χέρι θα βοηθήσει να μαλακώσουν και να απελευθερωθεί η ροή γάλακτος προς το παιδί. Επιπλέον θα βοηθήσει το μωρό να πιάσει πιο εύκολα το στήθος, πριν τον άμεσο θηλασμό.
3. Σε επείγουσα κατάσταση (συμφόρηση, απόφραξη πόρου, μαστίτιδα, μωρό που ξαφνικά κοιμάται περισσότερο ή νοσηλεύεται), η μητέρα θα μπορέσει να απομακρύνει το γάλα της, να αποσυμφορηθεί και να το χρησιμοποιήσει για το μικρό της. Πολλές φορές ένα θήλαστρο δεν είναι άμεσα διαθέσιμο, δεν λειτουργεί στην συγκεκριμένη μητέρα ή είναι ακατάλληλο για την απαιτούμενη χρήση.
4. Σε περιπτώσεις επαναγαλακτισμού που απαιτείται αύξηση της παραγωγής γάλακτος της μητέρας, η συστηματική άντληση με το χέρι (τουλάχιστον 8-12 φορές το 24ωρο από κάθε μαστό) θα βοηθήσει ώστε μέρα με την μέρα η παραγωγή γάλακτος να αυξάνεται.
Πως γίνεται
Κατά τις πρώτες μέρες, μην έχετε υπερβολικές προσδοκίες, το φυσιολογικό είναι να βγαίνουν μερικές σταγόνες. Η άντληση από μόνη της έχει αξία, έτσι που πρέπει να γίνεται σε κάθε ευκαιρία και χωρίς πάντα να προσπαθείτε να συλλέξετε το γάλα που βγαίνει ή να στενοχωριέστε ότι το «πετάτε». Όσο περισσότερο βγάζετε τώρα, τόσο περισσότερο θα παίρνει το μωρό εβδομάδες αργότερα. Κάντε εξάσκηση στο ντουζ, ή αφού θηλάσει το μωρό και το αφήσετε να ξαπλώσει. Η διαδικασία:
• Πλένετε τα χέρια σας, αλλά ΟΧΙ τη θηλή.
• Χαλαρώστε, σε αναπαυτική θέση.
• Βλέπετε το μωρό σας, να το έχετε δίπλα σας, ή βλέπετε φωτογραφία του.
• Τοποθετείτε τα χέρια σας στους δύο μαστούς και απαλά μαλάσετε σε διάφορα σημεία για 1 λεπτό.
• Σχηματίστε ένα «C» με τα δάχτυλά σας στο μαστό: 1-2 εκατοστά πίσω από το τέλος της σκούρης περιοχής (θηλαία άλως), με τον αντίχειρα από επάνω και τα τέσσερα δάχτυλα από κάτω. Έπειτα:
– ΠΙΕΣΤΕ προς τα πίσω προς την κατεύθυνση του θώρακα.
– ΣΥΜΠΙΕΣΤΕ το στήθος μεταξύ του αντίχειρα και των υπόλοιπων δαχτύλων, χρησιμοποιώντας τα μαλακά σημεία των δαχτύλων. Ταυτόχρονα συνεχίζετε να πιέζετε προς τα πίσω, προς τον θώρακα. Αποφεύγετε να τρίβετε τα δάχτυλα πάνω στο δέρμα του στήθους ή να τα γλιστράτε προς τα κάτω προς την θηλή, μην τραβάτε προς τα έξω τη θηλή γιατί υπάρχει κίνδυνος να μελανιάσουν οι ιστοί, να τραυματιστούν οι ιστοί, να προκαλέσετε έγκαυμα.
– ΧΑΛΑΡΩΣΤΕ την συμπίεση και την πίεση.
– Επαναλάβετε τον κύκλο: ΠΙΕΣΗ, ΣΥΜΠΙΕΣΗ, ΧΑΛΑΡΩΣΗ.
• Κάντε περίπου 10 τέτοιους κύκλους στο ένα στήθος, έπειτα επαναλαμβάνετε την διαδικασία στο άλλο. Όσο μαθαίνετε περισσότερο την τεχνική, θα ανακαλύψετε σημεία και τρόπους που θα βγάζουν περισσότερες σταγόνες γάλακτος πιο εύκολα. Μπορεί να χρειαστεί να επαναλάβετε την διαδικασία πηγαίνοντας από το ένα στήθος στο άλλο αρκετές φορές κατά την διάρκεια μιας συνεδρίας.
• Αν γίνεται, συλλέξτε το γάλα που βγαίνει σε ένα κουταλάκι ή σε ένα κυπελλάκι.
Κατά τις πρώτες μέρες και στις πρώτες προσπάθειες, μπορεί να βλέπετε μόνο σταγόνες, μην πτοήστε όμως, γιατί δίνετε μήνυμα στο στήθος σας να παράγει περισσότερο γάλα. Όπως για όλα τα πράγματα, η εξάσκηση αποδίδει και οδηγεί στην τελειότητα, μετά τις πρώτες μέρες θα αρχίσετε να βλέπετε ελεύθερη ροή γάλακτος ή και πίδακα γάλακτος.
HANDS-ON BREASTFEEDING (Μαλάξεις την ώρα του θηλασμού)
Η μητέρα πρέπει να μάθει πώς να κρατάει σωστά με το ένα χέρι το βρέφος της – με την βοήθεια ή μη μαξιλαριών – και με το άλλο χέρι να κάνει «δουλειές» στο στήθος της. Οι μαλάξεις την ώρα του θηλασμού, όταν γίνονται με σωστό τρόπο, μπορούν να φέρουν θεαματικά αποτελέσματα:
• Να αυξήσουν το γάλα της μητέρας, να συμβάλλουν σε άφθονη παραγωγή γάλακτος ή σε επαναγαλακτισμό
• Να κάνουν τον θηλασμό πιο αποτελεσματικό, με το μωρό να κάνει περισσότερες ρουφηξιές γάλακτος σε λιγότερο χρόνο, εξοικονομώντας χρόνο και συμβάλλοντας σε πιο ευχαριστημένο μωρό και πιο ευχαριστημένη μητέρα
• Να συμβάλλουν στην αύξηση βάρους του βρέφους, δίνοντας η μητέρα με τις μαλάξεις κατά το τέλος του θηλασμού περισσότερο από το λιπαρό της γάλα
• Να μειώσουν τους κολικούς του βρέφους
Δείτε εδώ αναλυτικό άρθρο για τις μαλάξεις κατά τον θηλασμό.
Δείτε επίσης εδώ φυλλάδιο στα αγγλικά για το θέμα του παιδιάτρου Dr Jack Newman.
HANDS-ON PUMPING (Μαλάξεις την ώρα της άντλησης με θήλαστρο)
Στις περιπτώσεις που είναι απαραίτητη η χρήση θηλάστρου (πχ όταν χρειάζεται να βγάλει η μητέρα σημαντικές ποσότητες γάλακτος όταν επιστρέφει στην εργασία της ή σε επαναγαλακτισμό), αντί απλά η μητέρα να βασίζεται στην αναρρόφηση του μηχανήματος, θα πρέπει να χρησιμοποιεί ταυτόχρονα με την άντληση τα χέρια της για να αυξάνει την απομάκρυνση γάλακτος από το στήθος. Έτσι θα μπορέσει να απομακρύνει περισσότερο γάλα σε μικρότερο χρονικό διάστημα, να αποστραγγίσει σκληρές περιοχές με πολύ γάλα, ή να «αδειάσει» καλά το στήθος, δίνοντας έτσι ισχυρό μήνυμα στο στήθος να αυξήσει την παραγωγή γάλακτος. Η συμπίεση του στήθους με το χέρι και η μάλαξη κατά την ώρα που το θήλαστρο δουλεύει πάνω του λέγεται «hands on pumping».
Πως γίνεται
1. Πλένουμε τα χέρια μας
2. Καθόμαστε αναπαυτικά
3. Έχουμε το μωρό κοντά μας ή μια φωτογραφία του
4. Κάνουμε μάλαξη ήπια με τα χέρια μας στους δύο μαστούς για 1 λεπτό.
5. Τοποθετούμε το θήλαστρο, ιδανικά για ταυτόχρονη άντληση και από τα δύο στήθη.
6. Ταυτόχρονα με την άντληση, χρησιμοποιούμε τα χέρια για να μαλάξουμε και να συμπιέσουμε γάλα έξω από τον μαστό, πρώτα στον ένα, μετά στον άλλον και πάει λέγοντας. Θα μάθουμε τα καλύτερα σημεία του στήθους για αυτές τις μαλάξεις νιώθοντας τα σημεία σκληρίας και παρατηρώντας πότε βγαίνουν πίδακες γάλακτος στο μπουκάλι της αντλίας.
7. Μόλις η ροή γάλακτος κοντεύει να σταματήσει ή έχει σχεδόν σταματήσει, βγάζουμε το θήλαστρο. Κάνουμε διάλειμμα μερικών λεπτών. Κατά την διάρκειά του, κάνουμε ήπιες μαλάξεις στους μαστούς, ιδιαίτερα γύρω από εξωτερικές περιοχές τους, όπως κάτω από την μασχάλη.
8. Επαναλαμβάνουμε την διαδικασία άντλησης με θήλαστρο και ταυτόχρονης μάλαξης με τα χέρια. Κάθε μητέρα σιγά σιγά βρίσκει έναν δικό της ρυθμό, ρουτίνα και τρόπους. Είναι καλό όμως η διαδικασία να γίνεται μια στο ένα στήθος και μια στο άλλο αρκετές φορές την συνεδρία, αφήνοντας κάποια λεπτά ανάπαυσης στον κάθε μαστό πριν ξαναρχίσουμε.
9. Η διαδικασία της επανάληψης μετά από διάλειμμα όπως περιγράφεται στο βήμα 8 είναι ιδιαίτερα σημαντική, ακόμα και αν κατά την διάρκειά της βγαίνει λίγο γάλα. Αυτό γιατί δίνει δυνατό σήμα στους μαστούς να παράγουν περισσότερο γάλα κατά τις επόμενες συνεδρίες και μέρες.
Το αποτέλεσμα από το οποίο κρίνει η μητέρα είναι κατά πόσο η διαδικασία ήταν ανώδυνη και ένιωσε στο τέλος τους μαστούς καλά άδειους. Η ποσότητα γάλακτος που βγαίνει σε μια συνεδρία δεν έχει τόση σημασία, όσο η εξάσκηση στην πρακτική. Μέρα με την ημέρα η ποσότητα θα γίνεται μεγαλύτερη, ανάλογα και με την σωστή εξάσκηση, τον τύπο του θηλάστρου και τη μητέρα. Το σίγουρο είναι ότι με συστηματική προσπάθεια θα αυξηθεί μέσα σε μέρες ή εβδομάδες η παραγωγή γάλακτος και θα αυξηθεί η λιπαρότητά του.
Πηγή: Merewood A, Morton J. Using your hands to express your milk. ILCA’s inside track, a resource for breastfeeding mothers. Journal of Human Lactation 2013; Vol 29; N4. & pediatros-thes.gr
Μετάφραση/ Σχολιασμός: Στέλιος Παπαβέντσης MRCPCH DCH IBCLC 2013
